Samen beslissen met ouderen: Wat doet ertoe in uw leven?

Wat doet ertoe in uw leven? Artsen en verpleegkundigen zouden aan ouderen met verschillende chronische aandoeningen eerst deze vraag moeten stellen en pas daarna ‘Wat zijn uw problemen?'. Door in te gaan op wat de patiënt belangrijk vindt, kunnen de oudere en zorgverlener beter samen beslissen over de meest passende behandeling.

Ruth Pel-Littel, onderzoeker Samen beslissen bij Vilans, is op vrijdag 20 november 2020 gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam. Haar proefschrift gaat over samen beslissen door ouderen met verschillende chronische aandoeningen en hun zorgverlener en mantelzorgers.

'Een oncoloog kan aan een patiënt vertellen hoeveel centimeter diens tumor zal krimpen door toedoen van chemo- of radiotherapie. Maar hij zal normaal gesproken het antwoord schuldig blijven op de vraag van de zieke of die straks weer met zijn hond kan wandelen.'

Samen beslissen bij ouderen

Samen beslissen bij ouderen is vaak ingewikkelder is dan gebruikelijk. In de meest eenvoudige vorm van samen beslissen heeft een patiënt één aandoening en zegt de zorgverlener: ‘U heeft twee behandelmogelijkheden. Dit zijn de voor- en nadelen van behandeling A, en dit zijn de plus- en minpunten van behandeling B. Laten we bespreken welke van de twee het best bij u past.’

Ouderen met meerdere aandoeningen

Bij ouderen met meerdere chronische aandoeningen is de puzzel nog complexer: zij hebben verschillende aandoeningen waarvoor telkens verschillende behandelmogelijkheden zijn, die alle weer hun voor- en nadelen kennen.

Het is dus zaak je te focussen. Wat doet er voor de patiënt het meest toe in zijn leven? Als dit bekend is, kunnen zorgverlener en patiënt besluiten welk probleem de meeste aandacht krijgt.'

Interventie ontwikkeld

Ruth Pel onderzocht de effecten van een door haar zelf ontwikkelde interventie. Deze kwam tot stand na een aantal studies. Zo analyseerde zij bijvoorbeeld interviews uit een onderzoek waarin ouderen ingingen op wat zij belangrijk vinden voor de kwaliteit van leven. Verder peilde ze de mening van ouderen over de TOPICS-SF-vragenlijst bij samen beslissen. Deze is tijdens het Nationaal Programma Ouderenzorg ontwikkeld voor patiënten en mantelzorgers. Aan 57 ouderen vroeg ze of de lijst relevante onderwerpen bevatten, of belangrijke thema’s ontbraken en of de formulering van de vragen begrijpelijk was.

Voorbereiden met invulfolder

De interventie die Ruth Pel na haar bevindingen ontwikkelde, is gericht op zowel de patiënt en diens mantelzorger als op de geriater of specialist ouderengeneeskunde.

'Voor de patiënt gaat het om een invulfolder waarmee hij zich kan voorbereiden op het gesprek met de dokter. Voorbeelden van vragen: waar hoopt u nog op, waar maakt u zich zorgen over en waar wilt u minder last van hebben? En ook: welk cijfer geeft u nu voor uw kwaliteit van leven en wat zou er moeten gebeuren om een punt te stijgen?

Dit kan zaken concreet maken. Iemand schreef bijvoorbeeld: ik wil wat vaker naar buiten kunnen. Dit biedt een focus bij samen beslissen: arts en patiënt weten dan dat er in het complexe veld van ziektes, behandelmogelijkheden en voor- en nadelen voor deze specifieke patiënt een belangrijk doel is: meer naar buiten kunnen. Ik heb ruim vijftig geriatrische patiënten ondervraagd over de folder. Twee derde was er positief over.'

Rol voor mantelzorgers

Mantelzorgers kunnen zich ook verder bekwamen in samen beslissen, stelt Ruth Pel. 'Zij blijken vaak vooral feitelijke informatie te geven aan de arts. Bijvoorbeeld: ‘Nee dokter, mijn vader gebruikt niet twee maar drie medicijnen. Het zou goed zijn als mantelzorgers zich meer uitspreken over waarden en voorkeuren van hun naaste, zodat de zorgverlener erachter komt wat ertoe doet voor de oudere. Verder is het opvallend dat mantelzorgers weliswaar degenen zijn die de meeste zorg aan de patiënt verlenen, maar vaak door de arts niet worden gezien als onderdeel van het zorgteam.'

Voor afdelingen geriatrie

Inmiddels implementeert Ruth Pel in vijf ziekenhuizen de voorbereidingsfolder en een digitale versie van de training, met virtuele oudere patiënten. De Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG) heeft de ambitie samen beslissen te implementeren op alle geriatrieafdelingen in Nederland. Onderzoekers en adviseurs van Vilans werken hiertoe samen met de NVKG en seniorenorganisatie KBO-PCOB.

Dit artikel verscheen eerder op Vilans.nl