Als je het ons vraagt
Hoe stimuleer je zelfredzaamheid en eigen regie van zorgbehoevende thuiswonende ouderen? De Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM) en zorgorganisaties Laurens en Pameijer ontwikkelden een nieuwe methode om de kwaliteit van de zorgrelatie in de langdurige zorg te verbeteren. Projectleider Marjolijn Heerings haalde thema's uit de ervaringsverhalen van cliënten tijdens interviews en informele gesprekken. Deze verhalen werden door acteurs in monologen verbeeld in nuttige en inspirerende films voor zorgprofessionals.
Kwaliteit van zorgrelatie
‘Hoewel we weten dat die relatie bepalend is voor de kwaliteit, zijn er maar weinig instrumenten waarmee we die kunnen evalueren of verbeteren’, vertelt projectleider Marjolijn Heerings, verbonden aan ESHPM. ‘Uit eerdere onderzoeksprojecten wist ik dat bestaande instrumenten vaak geen recht doen aan de complexe praktijk van het zorg verlenen.
Kwaliteit van zorg verbeteren
Dit innovatieve project valt binnen het programma Kwaliteit van Zorg: Ondersteuning Zorginstituut, waarin ZonMw en Zorginstituut Nederland de ontwikkeling stimuleren van instrumenten om de kwaliteit van zorg te verbeteren. De Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM) en zorgorganisaties Laurens en Pameijer ontwikkelden, met steun van Zorgbelang Inclusief en Kenniscentrum Zorginnovatie (Hogeschool Rotterdam) een nieuwe methode om de kwaliteit van de zorgrelatie in de langdurige zorg te verbeteren.
Bij mijn zoektocht naar een nieuwe reflectiemethode die oog heeft voor alle betrokkenen, kwam ik uit op experience based co-design.’ Deze methode, ontwikkeld in de ziekenhuiszorg, bestaat uit het verzamelen van ervaringen, het inventariseren van belangrijke verbeterthema’s en het gezamenlijk werken aan praktische verbeteringen. Samen met Pameijer (zorg voor mensen met psychische problemen of een verstandelijke beperking) en Laurens (ouderenzorg) onderzocht Heerings hoe die geschikt gemaakt kon worden voor de langdurige zorg, met aandacht voor dilemma’s rondom zelfredzaamheid.
Stem geven
‘De zorgrelatie is bepalend voor de kwaliteit van langdurige zorg, maar er zijn weinig instrumenten waarmee we die relatie kunnen evalueren of verbeteren.’
Bij Pameijer was men meteen enthousiast over de gedachte achter de co-design-methode. ‘Hij sluit goed aan bij onze visie, die inhoudt dat mensen met beperkingen en hun naasten ook moeten kunnen meedenken over de dienstverlening die zij krijgen’, vertelt kwaliteitsmedewerker Alice Hammink. Goede instrumenten om dat meedenken te bevorderen, zijn dan ook welkom. Het projectteam van Pameijer reisde ter inspiratie af naar Groot- Brittannië, waar een soortgelijk project liep. De deelnemers vroegen zich af: hoe pas je de methode zo aan, dat cliënten écht hun stem kunnen laten horen?
Dagelijkse praktijk in beeld
Neem bijvoorbeeld de eerste stap, het verfilmen van touchpoints: ervaringen die indruk hebben gemaakt. Dat bleek bij deze doelgroep niet makkelijk, omdat sommige cliënten het spannend vonden om op camera hun verhaal te vertellen. Daarom, bedacht de projectgroep, was het beter om de echte ervaringsverhalen door acteurs te laten vertolken. Daarvoor werd eerst de dagelijkse praktijk in beeld gebracht.
Naast interviews met cliënten, naasten en zorgverleners deed Heerings ook observaties van zorgmomenten. Een groepje cliënten met een verstandelijke beperking kreeg een camera om aan de hand van foto’s uit te leggen wat zij belangrijk vonden. Zo maakte een zelfstandig wonende jongen met een licht verstandelijke beperking een foto van zijn verwilderde tuin. Hij had het te druk om die netjes te houden, en de buren spraken hem erop aan. Heerings: ‘Dit had hij zonder die foto’s waarschijnlijk niet verteld.’
Korte monologen
De opbrengsten van het vooronderzoek werden in beide organisaties besproken in focusgroepen van cliënten, naasten en zorgmedewerkers. Zij stelden thema’s vast die spelen rondom zelfredzaamheid en eigen regie. Voor het maken van de films werd Theater Babel ingeschakeld, een Rotterdamse theatergroep die werkt met de meest uiteenlopende doelgroepen. De regisseur Paul Röttger bedacht een vorm met korte monologen van cliënten, naasten en zorgverleners.
42 ervaringsverhalen
In totaal zijn er 42 films gemaakt met ervaringsverhalen van cliënten, naasten en zorgverleners. Zowel over de zorg voor mensen met een beperking of psychiatrische problemen, als over zorg voor thuiswonende ouderen. ‘Van de oorspronkelijke teksten is geen letter hetzelfde gebleven, en toch is de essentie heel mooi samengevat’, zegt Heerings. ‘Daardoor zijn ze echt geworteld in de ervaringen.’
Lerende organisatie
Uit de eerste reacties blijkt dat cliënten, ervaringsdeskundigen en zorgmedewerkers de films heel herkenbaar vinden. Oorspronkelijk zouden de films in beide organisaties geëvalueerd worden, waarna de verschillende doelgroepen met de verbeterthema’s aan de slag zouden gaan. Vanwege COVID-19 is dat traject voorlopig uitgesteld.
Professionele nabijheid
Toch is de opbrengst bij Pameijer al te zien, vindt Hammink. ‘Vooral voor de 2 deelnemende teams was het fijn dat ze met cliënten en met elkaar het gesprek gingen voeren over eigen regie en zelfredzaamheid. Wanneer neem je het initiatief over van de cliënt en hoe ga je om met professionele afstand en nabijheid?’
Ze hoopt dat in haar organisatie een leerklimaat ontstaat waarin het makkelijk wordt om elkaar aan te spreken op keuzes, zonder dat de ander dat als een persoonlijke aanval ziet. ‘De films kunnen daarbij als reflectietool een belangrijke rol spelen.’
Hammink verwacht dat cliënten, naasten en medewerkers zich dankzij het project meer gehoord zullen voelen, en zich vaker zullen uitspreken over wat zij belangrijk vinden. Waarmee niet gezegd is dat de bal bij de medewerkers ligt, als er een probleem speelt. ‘De zorgrelatie is een verantwoordelijkheid van iedereen samen: cliënten, naasten en medewerkers.’
Complexe realiteit
‘De zorgrelatie is een verantwoordelijkheid van iedereen samen: cliënten, naasten en medewerkers.’
Er komt een vervolg op ‘Als je het ons vraagt.’ Heerings wil onderzoeken of de methode ook geschikt is voor andere organisaties in de langdurige zorg, zoals bijvoorbeeld de verpleeghuiszorg. Ook daarvoor zullen er aparte films gemaakt worden. Daarnaast zijn er lessen in de maak over de complexiteit van de zorgpraktijk voor de hbo-opleidingen social work, verpleegkunde en ergotherapie en de universitaire opleiding gezondheidswetenschappen. Heerings is er blij mee. ‘De films tonen de complexe realiteit. Vaak wordt uitgedragen dat zelfredzaamheid en eigen regie alleen maar fijn zijn. Door te laten zien dat het soms ook lastig is, ontstaat er een gesprek over wat beter kan.’
Meer informatie
Deel deze pagina via:
