50 manieren om eenzaamheid te bestrijden

Eenzaamheid is een actueel en urgent probleem. Het is tegelijkertijd een complex vraagstuk dat individuele oplossingen vraagt. Daarvoor is samenwerking tussen verschillende mensen en organisaties op lokaal niveau noodzakelijk. 'Een tegen eenzaamheid' maakte een handreiking en helpt alle betrokkenen om hier zo goed mogelijk aan te werken. De handreiking is gebaseerd op opgedane ervaringen in meer dan twintig gemeenten, verspreid over het land en geeft 50 onderbouwde activiteiten.

3 soorten activiteiten

Elke soort activiteit is verdeeld naar type activiteit (hoewel er soms mengvormen zijn):

1. Gericht op ontmoeting en activiteiten in groepsverband;
2. Activiteiten met een één-op-één-karakter;
3. Cursussen, gespreksgroepen en therapievormen.

50 voorbeelden van onderbouwde activiteiten

Ontmoeting en activiteiten

• Allegoeds vakanties

Vakanties met gezelschap van anderen voor 65-plussers met een intensieve zorgvraag.   

Onderzoek van de Vrije Universiteit (2012) toont aan dat deelnemers zich door de vakantie meer erbij voelen horen en zich positiever, gelukkiger en minder eenzaam voelen.

• Bij Bosshardt

Een ontmoetingsplek in de buurt waar iedereen terechtkan voor een kop koffie, luisterend oor, gezellige maaltijden of andere activiteiten. Deelnemers voelen zich thuis, worden gezien en horen erbij.

Onderzoek van de Vrije Universiteit (2012) concludeert dat een groot deel van de ondervraagden het idee heeft dat Bij Bosshardt hen helpt bij het bestrijden van eenzaamheid. Bridgen: denken en doen In een groepje leren ouderen bridgen van een ervaren en enthousiaste docent. Hierdoor blijven ouderen deel uitmaken van de gemeenschap. Onderzoek van het NIVEL (2012) geeft aan dat deelnemers zich na een jaar minder eenzaam voelen dan voor aanvang van het project. Bovendien geven zij aan meer tevreden te zijn met het aantal sociale contacten en ontmoetingen dat zij hebben.

• Buurtcirkel

Buurtcirkel is een zorgconcept waarin een groep kwetsbare mensen met ondersteuningsvragen elkaar op basis van hun talenten en krachten ondersteunt. Een vrijwilliger begeleidt de buurtcirkel en professionals zouden geleidelijk terug kunnen treden. Mensen helpen elkaar. Onderzoek van Movisie (2017) noemt de belangrijkste bijdrage van Buurtcirkel van sociale aard: deelnemers ervaren een netwerkuitbreiding, leren elkaar kennen en ondernemen sociale activiteiten met elkaar. Buurtcirkel heeft verschillende deelnemers uit een sociaal isolement gehaald.

• Huiskamers voor ouderen

Ouderen die slecht lopen, zien en/of horen - en voor wie bestaande sociale activiteiten niet geschikt zijn – kunnen in speciale huiskamers de dagen weer op een leuke manier doorkomen. Ze maken er met elkaar of vrijwilligers een praatje en ondernemen activiteiten. In onderzoek van de Vrije Universiteit (2012) zegt bijna de helft van de deelnemers gelukkiger of minder eenzaam te zijn. Driekwart zegt vaker de deur uit te komen of heeft nieuwe contacten opgedaan. Inloophuis voor dak- en thuislozen Deze inloophuizen voorkomen isolement bij dak- en thuislozen en drugsverslaafden en ondersteunt het een actieve deelname aan de maatschappij. Zij kunnen langskomen voor schone kleren, een douche, ontspanning en een maaltijd. In onderzoek van de Vrije Universiteit (2012) zegt een kwart van de deelnemers zich dankzij de inloophuizen minder eenzaam of gelukkiger te voelen. Meer dan een derde heeft door de inloop nieuwe contacten opgedaan.

• Resto VanHarte

Een of twee avonden per week wordt een gezond en betaalbaar driegangendiner aangeboden, meestal in een school of buurthuis omgetoverd tot gezellig buurtrestaurant. Dit fungeert als ontmoetingsmogelijkheid. De activiteitbeschrijving in de databank Effectieve sociale activiteiten van Movisie (2016) bevat cijfers uit tevredenheidsonderzoek van Resto VanHarte in 2012, 2013 en 2014. Hierin geven respectievelijk 30%, 37% en 59% van de bezoekers aan zich minder eenzaam te voelen door het restaurantbezoek.

• Vier het Leven

Aanbod van culturele activiteiten voor ouderen (65+) die niet graag alleen op stap gaan. Zij worden thuis opgehaald door een gastheer of gastvrouw en na afloop van het gezamenlijke uitje weer veilig thuisgebracht. Onderzoek van het Landelijk Expertisecentrum Sociale Activiteiten (2013) toont aan dat de activiteiten van Vier het Leven een bijdrage leveren aan een vermindering van het gevoel van eenzaamheid. De persoonlijke aandacht van de vrijwilligers, de autogesprekken en de gesprekken tijdens de pauze en na afloop van de voorstelling zorgen ervoor dat de eenzaamheid minder gevoeld wordt.

• Zonnebloem vakanties

​Groepsvakanties voor mensen die door een fysieke beperking niet met een reguliere reisorganisatie op vakantie kunnen. De benodigde verzorging en verpleging wordt verzorgd door vrijwilligers, vaak zelf afkomstig uit de zorg. In onderzoek van de Vrije Universiteit (2012) geven deelnemers aan zich door de vakantie gelukkiger, meer erbij, positiever en minder eenzaam te voelen.

• Activerend huisbezoek

Een vrijwillige huisbezoeker bezoekt ouderen wekelijks aan huis. Hierbij is systematische aandacht voor sociale ondersteuning en activering. De huisbezoeker gaat te werk volgens een op het verbeteren of eventueel herstellen van zelfredzaamheid en welbevinden gerichte methode. Uit onderzoek van Kuilman, Kocken & Van der Lee (2005) blijkt dat huisbezoek een gunstig effect heeft op eenzaamheid. Het onderzoek wordt aangehaald in de Verkenning Eenzaamheid van Movisie (2010).

• Bezoekdienst weduwen en weduwnaars

Ervaringsdeskundige vrijwilligers gaan een of twee keer per maand langs bij mensen die drie tot zes maanden ervoor hun partner verloren hebben. Deze aanpak is gerichte ondersteuning bij rouwverwerking, teneinde de kans op eenzaamheid en sociaal isolement te reduceren. De Databank Effectieve sociale activiteiten vermeldt op basis van een trial (Onrust, 2008) dat de bezoekdienst een positieve invloed heeft op de sociaal eenzame, laagopgeleide en lichamelijk zieke weduwen en weduwnaars. Dit reduceert de kans op eenzaamheid en sociaal isolement. 

Eén-op-één-activiteiten

• Maatjesprojecten Regenboog Groep

Psychiatrie maatje (voorheen: Vriendendienst) en Versterk je Netwerk zijn maatjesprojecten voor mensen met sociale problemen, daklozen, verslaafden en mensen met psychiatrische klachten. Bij de Vriendendienst helpt een maatje een deelnemer een jaar lang ervaring op te doen in het omgaan met anderen. Bij Versterk je netwerk helpt een vrijwillige netwerkcoach het sociaal netwerk te vergroten of herstellen. Onderzoek van de Vrije Universiteit (2012) toont aan dat bijna de helft van de deelnemers zich door het maatjesproject minder eenzaam voelt.

• Netwerkcoach

Een getrainde vrijwilliger coacht een cliënt in het herstellen, activeren, versterken, opbouwen of uitbreiden van het sociale netwerk. Onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam (2013) rapporteert bij cliënten toegenomen eigenwaarde, meer energie en zelfvertrouwen en betere sociale vaardigheden, die direct en indirect kunnen leiden tot een groter en steviger sociaal netwerk.

• OOPOEH (Ouderen Passen Op Een Huisdier)

Ouderen fungeren als maatje voor een huisdier in de buurt. Ouderen doen leuke nieuwe contacten op via de baasjes van de dieren. Een impactmeting door PwC in 2016 toont aan dat OOPOEH positieve invloed heeft op het aantal sociale contacten van de ouderen.

• Samen Online

Studenten geven computer- en internetles aan ouderen. Dit zorgt voor meer contact tussen jongeren en ouderen. En ouderen krijgen meer basisdigivaardigheden, waardoor zij gemakkelijker sociaal contact kunnen onderhouden. Een effectrapportage van Movisie (2013) geeft aan dat het grootste deel van de cursisten, direct én langer na afloop van de cursus, meer gebruik maakt van internet, waaronder van contactfuncties als e-mail en skype.

• Vriendschappelijk huisbezoek

Een vrijwilliger bezoekt de cliënt voor gesprekken met een vriendschappelijk, ondersteunend karakter. Het is niet de bedoeling een hulpverleningsrelatie aan te gaan. Voor mensen die behoefte hebben aan sociaal contact en moeite hebben dit zelf te organiseren. Uit onderzoek van Kuilman, Kocken & Van der Lee (2005) blijkt dat huisbezoek een gunstig effect heeft op eenzaamheid. Het onderzoek wordt aangehaald in de Verkenning Eenzaamheid van Movisie (2010).

• Community Support

Hulpverlening om het sociale netwerk van de mensen met een beperking te gebruiken om zo zelfstandig mogelijk te leven in de door de cliënt zelf gekozen omgeving. Uitgangspunt is dat de professionele hulpverleners hier aanvullend op ingezet worden. De Databank Effectieve sociale activiteiten van Movisie meldt dat twee onderzoeken (uit 2009 en 2012) aantonen dat de methode positieve effecten heeft op het verminderen van eenzaamheid.

• Grip en Glans

Een cursus van zes bijeenkomsten die deelnemers helpt na te denken over waar zij in het leven staan. Dit helpt hen bij het maken van keuzes en geeft zicht op waar zij zelf verbeteringen kunnen aanbrengen. De Databank Effectieve sociale activiteiten van Movisie vermeldt onderzoek uit 2006 waaruit een afname van eenzaamheid door de groepscursus is aangetoond.

• Online vriendschapscursus 50+

Een online cursus voor mensen die meer uit hun vriendschappen willen halen. De cursus bestaat uit een inleiding en twee blokken van vijf lessen. In totaal duurt de cursus elf weken. Onderzoek door de Vrije Universiteit (2016) toont aan dat de methode helpt om eenzaamheid te verminderen

• Vrienden maken kun je leren

Een cursus voor mensen die willen werken aan het behouden van vrienden. Door met anderen over vriendschap en de eigen rol daarin te praten. Door zelfvertrouwen te versterken en aandacht voor eigen wensen (en grenzen) na te gaan en zo nodig verwachtingen bij te stellen. De Databank Effectieve sociale activiteiten van Movisie verwijst naar twee onderzoeken (in 2008 en 2009) die beide aantonen dat eenzaamheid onder deelnemers aan de cursus afneemt. Zin in vriendschap In kleine stappen werkt de cursus naar het actief aangaan van nieuwe vriendschappen of het verdiepen van bestaande contacten. De Databank Effectieve sociale activiteiten van Movisie verwijst naar drie onderzoeken die aantonen dat deelnemers na het volgen van de cursus meer vrienden hebben en zich over het algemeen minder eenzaam voelen.

• Beweegtuin

Een openbare plek in de buitenlucht waar senioren gratis en zelfstandig aan hun lichamelijke conditie kunnen werken. Men kan gebruikmaken van beweegtoestellen en -oefeningen. Ook gericht op voorkomen en bestrijden van eenzaamheid, stimuleren van ontmoeting tussen jong en oud en bevorderen van sociale cohesie.

• Danspaleis

Het Danspaleis is in het kort ‘een disco voor ouderen’. Muziek als middel om mensen bij elkaar en in beweging te brengen. Er zijn edities in zowel woonzorgcentra als buurtedities gericht op thuiswonende ouderen.

• Digitale buurtplatforms

Zoals • burennetwerk.nl • buuv.nu • jijmaaktdebuurt.nl • mijnbuurtje.nl • nextdoor.nl • nlvoorelkaar.nl • wehelpen.nl • wijkconnect.com zijn online hulpmiddelen om buurtgenoten te vinden voor eenvoudige burenhulp, informatie, laagdrempelig sociaal contact en/of ontmoeting. Uit (eigen) onderzoek onder de 35 grootste bij de Nextdoorapp aangesloten buurten komt naar voren dat 38% drie of meer nieuwe buren heeft leren kennen via de app en 30% geeft aan in contact te staan met mensen met wie ze anders nooit contact zouden hebben.

• EET met je hart

Deelnemende restaurants vragen zes keer per jaar aandacht voor eenzaamheid onder ouderen in hun gemeente. Ze zamelen hiermee geld in voor het organiseren van ontmoetingen voor kwetsbare ouderen, bijvoorbeeld stamtafels, workshops of bezoek aan voetbalwedstrijden.

• Huiskamer van de buurt

Een ontmoetingsplek voor wijkbewoners. Zij kunnen er actief en creatief bezig zijn, koffiedrinken, een praatje maken en een antwoord krijgen op vragen over gezondheid en welzijn.

• ​Food for Good

Onder vakkundige begeleiding werken vrijwilligers en buurtbewoners samen in een voedseltuin. Ze verbouwen en verkopen groente en organiseren activiteiten. Ook voor ouderen, met en zonder geheugenproblemen.

• Gluren bij de buren

Een verpleeghuis en basisschool organiseren elke week een gezamenlijke activiteit. Kinderen geven de ouderen iets heel waardevols: aandacht. En het contact met de kinderen activeert bewoners. Door de activiteiten wordt het sociaal isolement van ouderen doorbroken.

• Inloophuizen voor mensen met kanker

Inloophuis voor een kopje koffie, het doen van je verhaal, lotgenotencontact en ontspannende of creatieve activiteiten. De bezoekers worden in een huiselijke omgeving welkom geheten door gastvrouwen en -heren die, vaak uit eigen ervaring, weten wat de impact van kanker is.

• Laakse Lente

Dagelijkse inloopochtend in de huiskamer van een echtpaar voor ouderen in de buurt. De voordeur staat open voor mensen die om een praatje verlegen zitten of zich eenzaam voelen.

• MAX 50plusnet

Digitaal platform dat 50-plussers in de gelegenheid stelt hun sociale netwerk uit te breiden. Deelnemers ontmoeten leeftijdgenoten om te mailen en chatten, om eventueel daarna samen of in clubverband activiteiten te ondernemen.

• Oma’s pop-up

Senioren met behoefte aan sociaal contact koken onder leiding van een professionele chef-kok voor gasten in een echt restaurant en schuiven vervolgens gezellig aan tafel.

• Ontmoetingsplek De Spil

Een levendige ontmoetingsplek, gevestigd in een seniorenflat. Dagelijks komen er een kleine honderd senioren, voornamelijk buurtbewoners voor een spelletjesavond, tai chi, een creatieve workshop of een gedeelde maaltijd. Vrijwilligers zorgen voor een warm welkom.

• OpenJeHart

Initiatief met als basis gezamenlijke wekelijkse wandelingen voor beweging, een gesprek en een maaltijd na afloop. Hierdoor ontstaan sociale netwerken.

• Roze Ouderen Salon

Eens per maand vindt een bijeenkomst plaats voor homoseksuele, lesbische, biseksuele en transgender ouderen vanaf 55 jaar in de neutrale, veilige omgeving van een woonzorgcentrum. Ook voor buurtbewoners. Deelnemers kunnen er zichzelf zijn en het helpt voorkomen dat ze eenzaam zijn.

• Samen in de stad

Samen in de Stad brengt ‘vraag en aanbod’ bij elkaar. Het is een sociaal netwerk waarin organisaties samenwerken om wijkbewoners, jong en oud, met elkaar in contact te brengen, trainingen voor vrijwilligers te verzorgen en (ruimtes voor) activiteiten aan te bieden.

• Vitale moestuin

Een complete, laagdrempelige moestuin met ondersteuning en thematische activiteiten voor en bij een zorginstelling. Doel is ouderen te activeren, vitaliseren en socialiseren.

• Vriendschapskringen

Eens per twee weken vindt, onder leiding van een vrijwilliger, een uitstapje of andere gezellige activiteit plaats voor mensen met een verstandelijke beperking.

• Weekendtref

Elke week op zaterdag en zondag vinden activiteiten plaats in een wijkhuis voor en door (ex-)cliënten uit de ggz. Het is een eenzaamheidspreventieproject en voorziet, op een laagdrempelige manier, in een behoefte om mensen te ontmoeten en eventueel vrijwilligerswerk te ontplooien.

• Beauty voor de senior

Beauty-verwenmiddagen, waarbij gezelligheid, persoonlijke aandacht en sociaal contact centraal staan. Het is een ongedwongen middel om senioren voor een middag in het middelpunt van de belangstelling te laten staan. Op die manier voelen zij zich gezien, gehoord en gewaardeerd.

• Buddy in de thuiszorg

Als aanvulling op thuiszorg kunnen buddy’s van grote betekenis zijn voor cliënten, ook om eenzaamheid tegen te gaan. De buddy is er speciaal voor de wensen van de cliënt: om samen koffie te drinken, een praatje te maken, een boswandeling te maken of een spelletje te doen.

• Buddyzorg

Een buddy is een professioneel opgeleide vrijwilliger die gedurende een jaar, zijn maatje minimaal vier uur per twee weken ziet. Hiermee biedt hij structureel een fijn moment en sociaal-emotionele ondersteuning bij eenzaamheid.

• CareClowns

Professioneel geschoolde spelers gaan op bezoek bij mensen met dementie in zorginstellingen. In hun rol weten zij contact te maken en kunnen zo isolement en eenzaamheid verzachten. Uit onderzoek van het Louis Bolk Instituut (2013) blijkt dat bewoners door CareClowns meer contact lijken te maken.

• Buur & Co

Burenhulp via een netwerk van mensen die – onder begeleiding – elkaar ondersteunen bij het maatschappelijk participeren. Zij doen bijvoorbeeld klusjes, tuinonderhoud en computerhulp. Tegelijk is er ontmoeting. Van Buur & Co gaat een preventieve werking uit door gevoel van saamhorigheid, wederkerigheid en zich nuttig voelen (evaluatierapport van de Wmo-werkplaats Noord) Dockwerk Initiatief dat vereenzaamde wijkbewoners aan een vervangend sociaal netwerk helpt. Dit gebeurt door mensen met weinig of geen sociale contacten aan elkaar te knopen. En een beroep te doen op de talenten van mensen.

• Grijs Genoegen(en) ouderenbegeleiding

Een medewerker komt een keer per week thuis bij de cliënt: 55-plussers die sterk teruggetrokken leven. Veelal spelen psychiatrische problemen en/of verslaving een rol. Grijs Genoeg(en) haalt ouderen uit een sociaal isolement en leert hen mee te doen in de wijk.

• Humanitas Tandem

Een maatjesproject voor mensen in een sociaal isolement. De cliënt stuurt, de vrijwilliger ‘fietst’ ondersteunend mee. Zij ontmoeten elkaar (twee-)wekelijks om samen te praten of een activiteit te ondernemen.

• Jong+Oud=Goud

Studentvrijwilligers worden gekoppeld aan senioren en gaan gedurende één jaar minimaal 6 uur per maand bij een senior op bezoek. De studenten bieden praktische hulp en samen ondernemen zij leuke activiteiten. Uitbreiding van netwerk ontstaat doordat deelnemende senioren tijdens uitstapjes met elkaar kennis maken.

• Maatjesprojecten

Vrijwilligers zetten zich in bij en voor ouderen thuis of via georganiseerde activiteiten, als er sprake is van (dreigend) sociaal isolement. Maatjes bieden kortdurende, praktische en sociale ondersteuning. In de regel gaat het om ontspannende, alledaagse activiteiten.

• Sensoor

Een luisterend oor voor mensen die eenzaam zijn. De hulpdienst is dag en nacht, het hele jaar door, bereikbaar voor mensen die behoefte hebben aan een vertrouwelijk gesprek. Eenzaamheid is het meest gehoorde thema. De activiteit is door Movisie in 2014 in de Databank effectieve sociale activiteiten als ‘Goed Beschreven’ beoordeeld. Daarbij toont onderzoek volgens Movisie aan dat bellers het gelijkwaardige contact en de 24-uurs bereikbaarheid waarderen.

• SOlink

Een serieuze student betrekt een kamer bij een alleenstaande 50-plusser gedurende de studieperiode. Jong en oud vormen op die manier een meerwaarde in wonen voor elkaar.

• Vriendendiensten

Maatjesactiviteiten, cliëntondersteuning en een inloop- en activiteitencentrum voor mensen (18+) die met de psychiatrie in aanraking zijn (geweest). Brengt hen weer onder de mensen en biedt de ondersteuning en de menselijke aandacht die nodig is.

• Vriendstap.nl

Online en veilige ontmoetingsplaats voor mensen met psychische problemen. De mail-, chat- en forumcontacten zijn in principe anoniem. Maar dit anonieme contact groeit in de praktijk regelmatig uit tot een ‘echte’ vriendschap.

• Welzijn op recept

Een zorgverlener in de huisartsvoorziening verwijst de patiënt naar een zogenaamd ‘welzijnsarrangement’ van de welzijnsorganisatie. Deze arrangementen bestaan uit activiteiten die het welbevinden van mensen verhogen, zoals creatieve activiteiten, vrijwilligerswerk, sport en bewegen. Eenzaamheid is een van de meest voorkomende problemen voor de inzet van deze activiteit. De activiteit is door Movisie in de Databank Effectieve sociale activiteiten in 2015 beoordeeld als ‘Goed Beschreven’. Daarbij omschrijft Movisie als sterk punt de verbinding die de activiteit legt tussen psychosociale klachten en welbevinden. 

• Welzijnscoach

Helpt mensen met psychosociale problemen door het versterken van de gezondheid en welzijn. Hij geeft mensen net dat duwtje in de rug dat zij nodig hebben om weer in actie te komen. En hij begeleidt in het vergroten en/of versterken van het sociale netwerk.

• Zilverlijn belservice

Ouderen die weinig aanspraak hebben, worden kosteloos, vertrouwelijk, vrijblijvend en regelmatig gebeld door vrijwilligers. Zij bieden een luisterend oor, een gezellig praatje of een goed gesprek dat de stilte doorbreekt.

• Zorgdier

Een aanpak voor zorgorganisaties en welzijnsinstellingen om huisdieren te betrekken bij de zorg en het welzijn van cliënten. Via activiteiten, behandeling of huisbezoek. Inzet van huisdieren zorgt voor uitbreiding en instandhouding van sociale contacten.

Cursussen, gespreksgroepen en therapievormen

• Assertiviteitscursus

In de cursus leren deelnemers onder andere contact maken, grenzen beter aan te geven en inzicht hebben in het eigen gedrag en het effect daarvan op anderen. Zaken die wezenlijk zijn om een betekenisvolle relatie met anderen op te kunnen bouwen. Maar die ook problematiek in sociale relaties voorkomen.

• Cultuursensitieve aanpak

Deze aanpak is gericht op migranten en bestaat eruit dat als onderdeel van een assertiviteitscursus de deelnemers eerst de verschillen leren kennen en begrijpen tussen hun geboorteland en Nederland. Daardoor wordt het beter mogelijk in ons land assertiever op te treden en eenzaamheid te voorkomen of verminderen.

• Cursus Creatief leven

Een programma van acht weken, specifiek gemaakt om eenzaamheid te helpen aanpakken. In de cursus werken deelnemers aan een eigen nieuwe toekomst.

• Cursus Het Begint met Taal

Taalcoaching door taalvrijwilligers voor anderstaligen. Die zorgt voor taalkennis, zelfvertrouwen en contacten en daarmee zelfredzaamheid voor de anderstaligen.

• Vriendschapscursus voor vrouwen

Cursus voor vrouwen van 55+ die de gelegenheid biedt om stil te staan bij de eigen vriendschappen en daarnaast om actief aan de slag te gaan met praktische oefeningen om vriendschappen te onderhouden.

Meer informatie

• Coalitie Een tegen eenzaamheid
• Bekijk de handreiking met alle voorbeelden (zie Downloads)